Blog Holistyczna. Beata Matys Wasilewska. Psycholog i psychoterapeuta.
Sprzeczne sygnaly u ofiar przemocy
Przemoc w relacjach międzyludzkich to niezwykle bolesny i złożony problem, dotykający miliony ludzi na całym świecie. Ofiary przemocy często wysyłają sprzeczne sygnały wobec sprawcy, co może budzić dezorientację i niezrozumienie otoczenia. Kluczowe jest, aby patrzeć na te reakcje z empatią i zrozumieniem, a nie oceną.
Spis treści
Sprzeczne emocje u ofiar przemocy
Manipulacja emocjonalna sprawcy
Trauma zmienia funkcjonowanie mózgu
Kroki przerywające cykl przemocy
Sprzeczne emocje u ofiar przemocy
Relacje między ofiarą a sprawcą przemocy są skomplikowane i pełne sprzeczności. Ofiara może odczuwać miłość, złość, lęk i współczucie jednocześnie. Wpływ na to mają wczesne wzorce przywiązania, które kształtują sposób budowania relacji w dorosłym życiu. Osoby wychowane w niestabilnym środowisku są bardziej podatne na tworzenie destrukcyjnych więzi emocjonalnych. Szczególnie osoby z przywiązaniem lękowo-ambiwalentnym mogą doświadczać silnego wewnętrznego konfliktu między potrzebą bliskości a lękiem przed odrzuceniem. Ofiary przeżywają dysonans poznawczy. Aby nie być odrzucone czy same nie stracić relacji próbują zracjonalizować przykre doświadczenia ze sprawca.
Mechanizmy obronne u ofiary
Silne więzi emocjonalne między ofiarą a sprawcą często wynikają z mechanizmów obronnych. Syndrom sztokholmski to skrajny przykład tego zjawiska. Osoby doświadczające długotrwałej przemocy mogą odczuwać empatię wobec sprawcy jako mechanizm przetrwania. Badania wskazują, że taka reakcja może być podświadomą strategią adaptacyjną, redukującą poziom stresu i zagrożenia. W kontekście teorii poliwagalnej Stephena Porgesa, ofiary przemocy mogą przechodzić w stan zamrożenia, co osłabia zdolność do podjęcia działań mających na celu opuszczenie niebezpiecznej sytuacji.
Manipulacja emocjonalna sprawcy
Sprawcy przemocy często wykazują cechy narcystyczne i manipulacyjne. Tworzą cykl przemocy, w którym okresy agresji przeplatają się z momentami skruchy i pozornej troski. Ten mechanizm sprawia, że ofiara zaczyna wierzyć, że zmiana jest możliwa. Manipulacja emocjonalna, poczucie winy i gaslighting sprawiają, że osoba doświadczająca przemocy zaczyna kwestionować własną percepcję sytuacji. Warto również zwrócić uwagę na mechanizmy związane z uzależnieniem od relacji (tzw. trauma bonding). Kiedy przemoc przeplata się z okresami troski, w mózgu ofiary dochodzi do nieregularnego wydzielania dopaminy i oksytocyny, co wzmacnia przywiązanie do sprawcy i utrudnia podjęcie decyzji o odejściu.
Trauma zmienia funkcjonowanie mózgu
Doświadczenia przemocy mogą zmieniać funkcjonowanie układu nerwowego. Przewlekły stres prowadzi do nadaktywności ciała migdałowatego i osłabienia funkcji kory przedczołowej, co skutkuje trudniejszym podejmowaniem decyzji oraz zwężeniem pola percepcji. Ofiara może nie być w stanie ocenić sytuacji obiektywnie, co wpływa na jej reakcje i wysyłane sygnały. W ostatnich badaniach z zakresu neuronauki wykazano, że terapia oparta na technikach regulacji emocji, takich jak mindfulness, może wspierać odbudowę funkcji poznawczych i zmniejszać skutki traumy. Dodatkowo, badania nad neuroplastycznością pokazują, że odpowiednie interwencje psychoterapeutyczne mogą przywrócić równowagę neurochemiczną w mózgu.
Sprzeczne sygnały wysyłane przez ofiary przemocy są konsekwencją głębokich mechanizmów psychologicznych i neurobiologicznych, a nie oznaką słabości. Zrozumienie tych procesów może pomóc nie tylko ofiarom, ale także ich bliskim i specjalistom w skuteczniejszym wspieraniu osób dotkniętych przemocą. Edukacja, świadomość i odpowiednia pomoc mogą stanowić klucz do przerwania tego destrukcyjnego cyklu. Przerwanie cyklu przemocy wymaga świadomości sytuacji i profesjonalnego wsparcia.
Kroki przerywające cykl przemocy
Uświadomienie problemu To pierwszy i najważniejszy krok. Przemoc nigdy nie jest normalna ani usprawiedliwiona, a jej ofiara nigdy nie jest winna. Często sprawca manipuluje, przekonując, że przesadzasz, że to "twoja wina" lub że „wszystko się zmieni, jeśli tylko bardziej się postarasz”. To nieprawda. Uświadomienie sobie, że żyjesz w cyklu przemocy, może być bolesne, ale jest kluczowe, by móc podjąć działanie. Emocje w tym momencie to często mieszanka lęku, wstydu, poczucia winy i bezradności – ale także pierwszych oznak nadziei.
Szukanie wsparcia – Przerwanie cyklu przemocy wymaga odwagi, a jednym z fundamentów tej odwagi jest wsparcie innych. Może to być przyjaciel, członek rodziny, terapeuta lub organizacja pomagająca ofiarom przemocy. Bardzo ważne jest, by rozmawiać z kimś, kto cię nie oceni, ale wysłucha i wesprze. Może to być też anonimowa pomoc – telefon zaufania czy grupa wsparcia. Nie jesteś sam/a, choć sprawca może próbować cię o tym przekonać. To moment, w którym zaczynasz odbudowywać swoją siłę – choć jeszcze możesz tego nie dostrzegać.
Planowanie bezpiecznego odejścia – Wyjście z toksycznej relacji to proces, który wymaga planu. Niezależnie od tego, czy planujesz odejść natychmiast, czy potrzebujesz czasu, warto przygotować:
-
Ważne dokumenty (dowód osobisty, paszport, akt urodzenia dzieci, umowy, dokumentację medyczną itp.).
-
Zapas gotówki lub oddzielne konto bankowe, do którego sprawca nie ma dostępu.
-
Bezpieczne miejsce, gdzie możesz się schronić (u rodziny, znajomych, w ośrodku pomocowym).
-
Listę telefonów do instytucji pomocowych i osób, które mogą ci pomóc. Odejście budzi lęk, często wiąże się z niepewnością i obawami o przyszłość – ale to krok ku wolności i bezpieczeństwu.
Zwiększanie samodzielności – Jednym z powodów, dla których ofiary tkwią w przemocowych relacjach, jest zależność – emocjonalna, finansowa, społeczna. Praca nad niezależnością to proces wymagający czasu, ale każdy mały krok w stronę wolności ma ogromne znaczenie. Edukacja, podjęcie pracy, nauka nowych umiejętności czy nawet rozpoczęcie terapii – to wszystko stopniowo wzmacnia poczucie kontroli nad własnym życiem. Może pojawić się zwątpienie, strach przed nieznanym, ale warto pamiętać, że to etap przejściowy. Każdy wysiłek podjęty w tym kierunku to inwestycja w lepszą przyszłość.
Utrzymywanie dystansu – Po opuszczeniu toksycznej relacji sprawca często będzie próbował cię odzyskać – obietnicami, przeprosinami, wzbudzaniem poczucia winy. Może też sięgnąć po groźby lub manipulację. To kluczowy moment, by nie dać się wciągnąć ponownie w cykl przemocy. Unikanie kontaktu, zmiana numeru telefonu, ograniczenie informacji na temat swojego życia – to wszystko może pomóc. Tu znów pojawia się lęk, wątpliwości („a może naprawdę się zmienił?”), ale kluczowe jest przypomnienie sobie, dlaczego podjęłaś/podjąłeś decyzję o odejściu.
Praca nad samooceną – Przemoc zostawia blizny nie tylko fizyczne, ale i psychiczne. Często latami podcinana samoocena nie pozwala uwierzyć, że zasługujesz na coś lepszego. Terapia, grupy wsparcia, praca nad poczuciem własnej wartości są niezbędne, by odzyskać wiarę w siebie. Powrót do równowagi emocjonalnej nie nastąpi od razu – mogą pojawić się chwile słabości, zwątpienia. Ale z czasem uczysz się, że twoja wartość nie zależy od tego, co ktoś o tobie mówił, jak cię traktował. Zaczynasz wierzyć, że jesteś silny/a i zasługujesz na życie wolne od strachu.
Często zadawane pytania (FAQ)
Dlaczego mimo cierpienia ofiara nie potrafi odejść i wciąż liczy na zmianę?
Powodem może być stosowanie przez sprawce strategii typu love bombing (np. bardzo miłe momenty, później przemoc), co daje ofierze krótkie chwile nadziei, że “może się postara” lub “naprawi się”. Te naprzemienne fazy (dobro / przemoc) utrzymują ofiarę w stanie zawieszenia – niepewności i wiary, ze wszystko jeszcze może ulec naprawieniu.
Czy sprzeczne komunikaty mogą być efektem lęku i obawy przed konsekwencjami?
Tak. Obawa przed karą, eskalacją przemocy, odrzuceniem lub opuszczeniem powoduje, że ofiara czasem milczy, czasem się zgadza, czasem reaguje w obronie – w zależności od tego, co wydaje jej się bezpieczniejsze w danym momencie. Strach może paraliżować, co przejawia się w unikaniu kontaktów, minimalizowaniu własnych potrzeb, mówieniu tego, co uważa za mniej prowokujące.
Jak manipulacja (np. gaslighting) wpływa na myślenie ofiary?
Gaslighting powoduje, że ofiara kwestionuje własne odczucia, pamięć, interpretację rzeczywistości. To prowadzi do niepewności — co ofiara powinna mówić i robić. Ofiara może uspokajać sprawcę i mówić, że wszystko jest w porządku, choć w rzeczywistości czuje strach i złość. Z zewnątrz może to wyglądać, jakby akceptowała sytuację, ale w rzeczywistości stara się uniknąć kolejnego ataku lub kłótni.
Czy sprzeczne komunikaty mogą utrudniać otrzymanie pomocy lub wsparcia?
Tak , ludzie z zewnątrz mogą nie rozumieć sytuacji i uznać, że ofiara “nie jest zdecydowana”, “przesadza”, co utrudnia interwencję. Ofiara sama może czuć się winna, myśleć, że “jest problemem”, bo nie potrafi być konsekwentna – co może blokować szukanie pomocy.
Często zadawane pytania (FAQ) ?
Dlaczego ludzie w ogóle krytykują innych?
Krytykowanie często wynika z potrzeby kontroli, poczucia wyższości lub z lęku przed własnymi błędami. Czasami jest to sposób na rozładowanie frustracji albo próbę poprawienia kogoś – nawet jeśli nie jest to mile widziane.
Czy krytyka zawsze jest czymś złym?
Nie. Konstruktywna krytyka może być pomocna, jeśli jest wyrażona z szacunkiem i ma na celu wsparcie drugiej osoby. Problem pojawia się wtedy, gdy krytyka rani, upokarza lub służy do podkreślenia własnej przewagi.
Skąd bierze się potrzeba krytykowania?
Źródłem może być niska samoocena, niezaspokojona potrzeba uznania albo wzorce wyniesione z domu. Jeśli ktoś był często oceniany, może nieświadomie powielać ten sposób komunikacji wobec innych.
Dlaczego trudno powstrzymać się od krytyki?
Krytykowanie często działa jak emocjonalny wentyl – pozwala rozładować napięcie lub przenieść uwagę z własnych trudności na cudze błędy. Daje chwilową ulgę, ale zwykle pogarsza relacje.
Jak odróżnić konstruktywną krytykę od destrukcyjnej?
Konstruktywna krytyka skupia się na zachowaniu, nie na osobie, i zawiera konkretne wskazówki. Destrukcyjna natomiast ocenia, upokarza lub ma na celu pokazanie własnej racji.
Jak nauczyć się krytykować w sposób wspierający?
Warto mówić o swoich odczuciach („czuję”, „widzę”, „zauważyłem”) zamiast o ocenach. Dobrze też zapytać, czy druga osoba w ogóle chce usłyszeć naszą opinię. Uważność i empatia to klucz do zdrowej komunikacji.
Jak reagować, gdy ktoś nas ciągle krytykuje?
Najlepiej zachować spokój i postawić granice. Można powiedzieć np. „Doceniam, że chcesz pomóc, ale ten sposób mówienia mnie rani”. W relacjach, gdzie krytyka jest częsta, warto rozmawiać o emocjach i potrzebach, które za nią stoją.
Czy krytykowanie może być objawem problemów emocjonalnych?
Tak – chroniczna potrzeba oceniania innych może być mechanizmem obronnym, który ukrywa własne poczucie bezsilności, wstydu lub złości. W takich przypadkach pomocna bywa psychoterapia, która pozwala zrozumieć źródła tych zachowań.
Poznaj dostępne formy terapii
Sprawdź co mogę ci zaoferować
KONTAKT
Masz pytania?
Chcesz wiedzieć, czy psychoterapia jest dla Ciebie? A może chcesz dowiedzieć się czy rozpocząć terapię indywidualna czy par ? Zostaw swoje dane kontaktowe, a skontaktuję się z Tobą.
holistycznaterapiawasilewska@gmail.com
+48 501314029
ul. Gdańska 90 lok2/3
90-519 Łódź
Gabinet Psychologiczny
mgr psycholog
Beata Matys Wasilewska
Strona www stworzona w kreatorze WebWave.