Czemu ofiara przemocy uśmiecha się do sprawcy?  Psycholog i psychoterapeuta na blogu.

Przemoc w relacjach międzyludzkich jest złożonym problemem, który dotyka wiele osób na całym świecie.

Jednym z zagadnień, które może budzić zdziwienie i dezorientację, jest fakt, że ofiary przemocy często wysyłają sprzeczne sygnały wobec sprawcy.

Relacje między ofiarą a sprawcą przemocy są często złożone i pełne sprzeczności. Ofiara może doświadczać skrajnych emocji wobec sprawcy, takich jak miłość, złość, lęk czy współczucie. Zrozumienie tych skomplikowanych uczuć jest kluczowe dla wyjaśnienia sprzecznych sygnałów, jakie wysyła ofiara.

Teoria przywiązania

Według niektórych badaczy relacje międzyludzkie są kształtowane przez wczesne doświadczenia przywiązania, a wzorce te mogą przenosić się na późniejsze relacje. Ofiara przemocy może mieć historię niestabilnych lub niebezpiecznych relacji, co może wpływać na złożoność jej uczuć wobec sprawcy. Badania potwierdzają, że ofiary przemocy często doświadczają sprzecznych uczuć między miłością a strachem wobec sprawcy.

Traumatyczne więzi

 Między ofiarą a sprawcą często powstają silne więzi emocjonalne. Ofiara może odczuwać uczucia miłości, tęsknoty czy współzależności wobec sprawcy, nawet jeśli jest to osoba, która ją krzywdzi.

Takie uczucia mogą wynikać z mechanizmów obronnych, które pozwalają ofierze przetrwać traumę. W rezultacie ofiara może wysyłać sprzeczne sygnały, próbując utrzymać więź, jednocześnie próbując unikać dalszej przemocy.

Jednym z nich jest syndrom sztokholmski. Opis tego zjawiska pozwolił przybliżyć skomplikowana naturę ofiary i sprawcy przemocy. Ofiara niewolnictwa, przetrzymywania lub przemocy będąc w zależności ze sprawcą zaczyna odczuwać empatię i sympatię wobec niego.

Badania nad tym syndromem sugerują, że ofiary mogą rozwijać pozytywne uczucia wobec sprawcy jako mechanizm obronny, aby przetrwać traumatyczną sytuację. Ta paradoksalna reakcja emocjonalna może wpływać na wysyłanie sprzecznych sygnałów(takich jak: pozorna zgoda i okazywanie  przyjemności czy skrywanie i negowanie przemocy).

Trauma i rozdarcie psychologiczne

Doświadczenie przemocy może prowadzić do rozdarcia psychologicznego u ofiary, gdzie jednocześnie odczuwa  lęk i strach przed sprawcą, ale także tęsknotę za bliskością i miłością.

Trauma przemocy może wpływać na powstawanie sprzecznych sygnałów, ponieważ ofiara stara się pogodzić te przeciwstawne uczucia. Ta sytuacja często ma miejsce jeśli między ofiarą a sprawcą istniała wcześniej silna więź emocjonalna.

 

Narcystyczny sprawca przemocy

Sprawcy przemocy często wykazują cechy narcystyczne i manipulacyjne. Narcystyczny sprawca przemocy często posiada przekonanie o swojej wyjątkowości i wyższości wobec innych. Czuje się uprawniony do dominacji i kontroli nad innymi ludźmi.

Sprawcy są w stanie wykorzystać i kontrolować ofiary poprzez manipulację emocjonalną i gaszenie ich autonomii. Manipulacja emocjonalna pozwala utrzymać kontrolę nad ofiarą.

Sprawca przemocy może wywierać presję, grozić, szantażować lub wmawiać ofierze, że przemoc jest jej własną winą. W rezultacie ofiara może wysyłać sprzeczne sygnały np. mówić o miłości lub tęsknocie, podczas gdy jednocześnie odczuwa lęk, złość lub niechęć. Wszystko po to by  uniknąć ryzyka dalszej przemocy lub odwetu ze strony sprawcy.

Teoria wpływu społecznego

Badania nad teorią wpływu społecznego, zwłaszcza eksperyment Stanleya Milgrama, ukazują, że ludzie mogą poddawać się autorytetowi i wykonywać czyny, które w normalnych okolicznościach by odrzucili.

Sprawcy przemocy często wykorzystują ten mechanizm, aby uzyskać kontrolę nad ofiarą. Mogą grozić, szantażować lub wywierać presję emocjonalną, aby ofiara podporządkowała się ich woli. Tym samym ofiara może wysyłać sprzeczne sygnały, czyli bronić sprawcy przed konsekwencjami lub usprawiedliwiać jego zachowanie w obecności innych osób, nawet jeśli w głębi serca nie zgadza się z tym, co robi. Jest to próba  uniknięcia negatywnych konsekwencji dalszej przemocy.

Cykl przemocy

Teoria cyklu przemocy, opracowana przez Lenore Walkera, sugeruje, że w relacjach przemocowych występuje powtarzający się wzorzec.

Faza napięcia prowadzi do wybuchu przemocy, a następnie następuje faza poczucia ulgi i okazywania miłości przez sprawcę. Ofiara może odczuwać sprzeczne uczucia wobec sprawcy, ponieważ w fazie okazywania miłości doświadcza momentów względnego spokoju, które stają się dla niej źródłem nadziei na zmianę zachowania sprawcy.

Niska samoocena i poczucie winy

Przemoc prowadzi do obniżenia samooceny i poczucia własnej wartości ofiary. Osoba doświadczająca przemocy może wierzyć, że zasługuje na przemoc lub że nie zasługuje na lepsze traktowanie.

Sprawca może wykorzystywać tę niską samoocenę, aby utrzymać kontrolę i manipulować nią, co może skutkować pojawianiem się sprzecznych sygnałów ze strony ofiary.

Traumatyczne więzi i poczucie winy

Ofiary przemocy często rozwijają poczucie winy w związku z przemocą, którą doświadczyły. Mogą czuć się odpowiedzialne za zachowanie sprawcy lub przekonane, że nie zrobiły wystarczająco dużo, aby temu zapobiec. Sprawcy często wykorzystują te uczucia winy, aby utrzymać kontrolę nad ofiarami. Długotrwała przemoc może prowadzić do obniżenia samooceny u ofiar. Ciągłe poniżanie, krytyka i znęcanie się sprawcy mogą wpływać na wiarę ofiary we własną wartość i kompetencje.

Ofiara przemocy często odczuwa silny strach i lęk. Obawia się negatywnych konsekwencji, jeśli ujawnią swoje prawdziwe uczucia wobec sprawcy lub staną się zbyt niezależne. Ofiary przemocy doświadczając traumatycznych wydarzeń mogą odczuwać chroniczny strach i lęk.

Badania sugerują, że te doświadczenia mogą wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego. Ofiary mogą być w stanie stałej gotowości, czuć się zagrożone i oczekiwać przemocy nawet w sytuacjach, które nie są bezpośrednio związane ze sprawcą. Ten chroniczny strach może wpływać na sposoby, w jakie ofiary komunikują się z otoczeniem, w tym na sprzeczne sygnały, które wysyłają. Ofiary mogą przejawiać nagłe zmiany nastroju i emocji, w jednym momencie wydając się szczęśliwe lub zadowolone, a w innym wyrażając lęk, smutek lub złość.

Mechanizmy obronne i maskowanie strachu

Ofiary przemocy często rozwijają mechanizmy obronne, aby chronić się przed dalszą przemocą i uniknąć konsekwencji. Jednym z tych mechanizmów jest maskowanie strachu poprzez wysyłanie sprzecznych sygnałów, które sugerują pozytywne relacje z osobą przemocową.

Ofiary mogą udawać, że wszystko jest w porządku, aby uniknąć eskalacji przemocy lub odwetu. Badania sugerują, że te mechanizmy obronne mogą być automatyczną reakcją na przemoc i lęk, której doświadczyły.

Przerwanie cyklu przemocy

W przypadku ofiar przemocy, niezwykle istotne jest, aby zdawały sobie sprawę z faktu, że są w sytuacji przemocy i aktywnie szukały pomocy dla siebie.

Często ofiary przemocy znajdują się w trudnej sytuacji, zmagając się z różnymi emocjami i przekonaniami, które utrudniają im zgłoszenie przemocy lub szukanie wsparcia.

Odkrycie przemocy i szukanie pomocy to kluczowy moment dla przerwania cyklu przemocy.

Często ofiary przemocy znajdują się w toksycznych relacjach, w których przemoc powtarza się i nasila. Wychodzenie z tego cyklu wymaga zdania sobie sprawy z sytuacji, w której się znajdują, i podjęcia działań, aby zmienić swój los.

Terapia traumy i radzenie sobie ze strachem

Doświadczenie przemocy może prowadzić do rozdarcia psychologicznego u ofiar i trudności rozpoznawania własnych emocji czy stanów emocjonalnych..

W przypadku ofiar przemocy, istnieje wiele terapeutycznych podejść i interwencji, które mogą być skuteczne w procesie zdrowienia i odzyskiwania. Jednym z nich jest Traumy Skoncentrowana na Procesie (TF-CBT) czy Terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing), które mogą być pomocne w przetwarzaniu traumatycznych doświadczeń i redukcji objawów związanych z traumą. 

Terapia traumy może pomóc ofiarom w integracji tych sprzecznych uczuć, poradzeniu sobie z rozdarciami psychologicznymi i nauczeniu się  wysyłania spójnych sygnałów w relacjach.

W niektórych przypadkach dobrym rozwiązaniem jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która koncentruje się na identyfikowaniu i zmianie niezdrowych przekonań, myśli i zachowań, które wynikają z doświadczenia przemocy. Pomaga ofierze rozwijać zdrowsze strategie radzenia sobie i budować pozytywne przekonania o sobie.

W niektórych przypadkach doskonale sprawdza się terapia psychodynamiczna, która skupia się na badaniu ukrytych i nieświadomych aspektów osobowości oraz ich wpływie na relacje i zachowania ofiary. Pomaga w rozwijaniu samoświadomości, zrozumieniu głębokich konfliktów i trauma oraz w budowaniu zdrowszych relacji.

Jedna z metod pracy z ciałem po doświadczeniach traumatycznych,  jest terapia wyciszenia drżenia (TRE). Metoda terapeutyczna opracowana przez Davida Berceliego. TRE jest skrótem od angielskiego terminu "Tension and Trauma Releasing Exercises" (Ćwiczenia Uwalniania Napięcia i Traumy). Metoda TRE opiera się na założeniu, że organizm ma naturalne zdolności do samoregulacji i samouzdrawiania. Podczas traumatycznych doświadczeń lub intensywnego stresu, nasze ciało może gromadzić napięcie i stres, które nie zostają rozładowane. To zgromadzone napięcie może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych i emocjonalnych. Podczas sesji TRE, terapeuta naucza klienta specjalnych ćwiczeń, które stymulują drżenie mięśniowe w ciele. Te drżenia pomagają uwolnić zgromadzone napięcie i stres, przywracając naturalną równowagę i regulację organizmu. W trakcie procesu TRE, osoba może doświadczać emocji, wzniesień, łez, a towarzyszące drżenie jest postrzegane jako oznaka uwolnienia i przetwarzania traumy.

W przypadku ofiar przemocy pomocne są także  grupy wsparcia i terapia rodzinna.

Grupy wsparcia dla ofiar przemocy mogą być ważnym źródłem wsparcia emocjonalnego, wymiany doświadczeń i zrozumienia. W grupach ofiary mogą dzielić się swoimi historiami, zyskiwać wsparcie od innych osób o podobnych doświadczeniach i uczyć się nowych strategii radzenia sobie.

Terapia rodzinna także może być pomocna szczególnie w przypadkach, gdy przemoc dotyka całej rodziny. Terapeuta pracuje z rodziną, aby identyfikować i zmieniać niezdrowe wzorce komunikacji i zachowań oraz wspierać proces uzdrawiania w relacji rodzinnych.

Pomoc terapeutyczna ma za zadanie pomóc ofiarom przemocy w rozpoznawaniu i rozumieniu swoich reakcji strachu, identyfikowaniu negatywnych przekonań związanych z przemocą oraz wprowadzaniu strategii radzenia sobie służących ich zdrowiu.

W terapii kluczowym staje się praca nad odzyskaniem i wzmacnianiem poczucia bezpieczeństwa, rozwoju zdolności do regulacji emocji i wyzwalaniu traumy.

Przemoc ma poważne skutki dla zdrowia psychicznego ofiary. Może prowadzić do depresji, lęku, zaburzeń stresowych pourazowych i innych problemów emocjonalnych.

Ofiary przemocy często doświadczają izolacji społecznej, gdy sprawca kontroluje ich kontakty z innymi ludźmi.

Dlatego tak ważne jest aby ofiara miała dostęp do bezpiecznego środowiska, wsparcia emocjonalnego i fachowej pomocy, która pomoże jej w procesie zdrowienia i odzyskiwania kontroli nad własnym życiem.

Edukacja i wsparcie

Wiele badań psychologicznych podkreśla złożoność relacji między ofiarą a sprawcą przemocy.

Teorie przywiązania, syndrom sztokholmski, trauma i psychologia narcystycznego sprawcy przemocy są tylko niektórymi przykładami, które pomagają zrozumieć, dlaczego ofiary przemocy doświadczają sprzecznych uczuć i wysyłają mylne sygnały otoczeniu.

Odkrycie przemocy i podjęcie działań przeciwko niej, pozwala ofierze odzyskać poczucie kontroli nad własnym życiem. Uzyskanie wsparcia i pomocy stwarza możliwość odzyskania sprawczości nad własnym życiem, odzyskania wolności i godności osobistej oraz przywrócenie większej wiary w sprawiedliwość na świecie.

Edukacja i wszelkie inicjatywy oparte na przeciwdziałaniu przemocy pomagają zrozumieć złożoność relacji sprawcy i ofiary. Poprzez edukację na temat mechanizmów obronnych, wpływu przemocy na funkcjonowanie psychologiczne oraz strategii radzenia sobie sytuacjach przemocowych, możemy zyskać większą świadomość tego co może dziać się za naszymi czterema ścianami i szybciej reagować gdy przekraczane są granice drugiego człowieka.

Niezależnie od tego, czy przemoc dotyka nas bezpośrednio czy nie, warto nie być obojętnym.

Blog  Holistyczna. Beata Matys-Wasilewska. Psycholog i psychoterapeuta.